Tijd voor Kwaliteit
EDUdesk is een stichting die als doel heeft mensen te helpen bij de inrichting van een humane samenleving door middel van educatieve, levensbeschouwelijke, charitatieve, culturele, wetenschappelijke en algemeen nut dienende projecten.
TIJD VOOR KWALITEIT
Het project Tijd voor Kwaliteit van EDUdesk samen met stichting Parel beoogt de kwaliteit en inhoud van de voorlichting via informatiemateriaal, waaronder leermiddelen, van 1993 tot heden onder de loep te nemen en de voorlichting over WOII te verbeteren. De resultaten van kwalitatieve en kwantitatieve analyses op basis van wetenschappelijk onderzoek leveren instrumenten tot kwaliteitsverbetering en kunnen dienen als inhoudelijke ondersteuning voor de overheid bij het opstellen van kerndoelen.
Het eerste rapport is verschenen in december 2003/januari 2004.
Tijd voor Kwaliteit / WOII-Heden in geschiedenismethodes.
Han Homan en Theo van Praag onderzochten de meest representatieve geschiedenismethodes van basis- en voortgezet onderwijs anno 2003.
De vragen waren: Wat is de kwaliteit van de leermiddelen die gebruikt worden bij het lesgeven over de Tweede Wereldoorlog? Op welke manier wordt, bij de presentatie van de ontwikkelingen gedurende WOII, rekening gehouden met de toenemende diversiteit onder de jeugd? Hoe worden relaties gelegd naar het heden?
De bevindingen zijn niet louter positief. Termen worden vaak niet verklaard, stereotypen niet weerlegd, dubieuze onderzoeken niet aan de kaak gesteld. Grondrechten worden voornamelijk impliciet behandeld. Leerlingen worden nauwelijks uitgedaagd tot meningsvorming. De impact van de multiculturele samenleving is in de onderzochte hoofdstukken niet terug te vinden. De onderzoekers pleiten voor handhaving én verdieping van de kerndoelen ten aanzien van WOII én een diepgravende interactie met grondrechten.
Het rapport is te bestellen via info@edudesk.nl
Het project Tijd voor Kwaliteit van EDUdesk samen met stichting Parel beoogt de kwaliteit en inhoud van de voorlichting via informatiemateriaal, waaronder leermiddelen, van 1993 tot heden onder de loep te nemen en de voorlichting over WOII te verbeteren. De resultaten van kwalitatieve en kwantitatieve analyses op basis van wetenschappelijk onderzoek leveren instrumenten tot kwaliteitsverbetering en kunnen dienen als inhoudelijke ondersteuning voor de overheid bij het opstellen van kerndoelen.
Het eerste rapport is verschenen in december 2003/januari 2004.
Tijd voor Kwaliteit / WOII-Heden in geschiedenismethodes.
Han Homan en Theo van Praag onderzochten de meest representatieve geschiedenismethodes van basis- en voortgezet onderwijs anno 2003.
De vragen waren: Wat is de kwaliteit van de leermiddelen die gebruikt worden bij het lesgeven over de Tweede Wereldoorlog? Op welke manier wordt, bij de presentatie van de ontwikkelingen gedurende WOII, rekening gehouden met de toenemende diversiteit onder de jeugd? Hoe worden relaties gelegd naar het heden?
De bevindingen zijn niet louter positief. Termen worden vaak niet verklaard, stereotypen niet weerlegd, dubieuze onderzoeken niet aan de kaak gesteld. Grondrechten worden voornamelijk impliciet behandeld. Leerlingen worden nauwelijks uitgedaagd tot meningsvorming. De impact van de multiculturele samenleving is in de onderzochte hoofdstukken niet terug te vinden. De onderzoekers pleiten voor handhaving én verdieping van de kerndoelen ten aanzien van WOII én een diepgravende interactie met grondrechten.
Het rapport is te bestellen via info@edudesk.nl
stichting EDUdesk werkt samen met stichting Parel in projecten waarin kwaliteit van leermiddelen worden geanalyseerd.
Stichting Parel is een landelijk adviescentrum voor interculturele leermiddelen dat zich richt op alle sectoren van het onderwijs. Parel is een onafhankelijke, professionele organisatie met ruim vijftien jaar ervaring op dit terrein. Parel adviseert scholen en uitgeverijen bij het afstemmen van hun leermiddelen op de multiculturele samenleving. Adviescentrum Parel helpt bij de ontwikkeling van interculturele leermiddelen. In interculturele leermiddelen kunnen alle leerlingen hun achtergrond herkennen.
Stichting Parel is een landelijk adviescentrum voor interculturele leermiddelen dat zich richt op alle sectoren van het onderwijs. Parel is een onafhankelijke, professionele organisatie met ruim vijftien jaar ervaring op dit terrein. Parel adviseert scholen en uitgeverijen bij het afstemmen van hun leermiddelen op de multiculturele samenleving. Adviescentrum Parel helpt bij de ontwikkeling van interculturele leermiddelen. In interculturele leermiddelen kunnen alle leerlingen hun achtergrond herkennen.
* Kleio nummer 7 november 2003, jaargang 44, pag. 24 -28.
Tijdschrift van de vereniging van docenten in geschiedenis en staatsinrichting in Nederland (VGN).
* Nederlands Auschwitz Bulletin: herdenkingsnummer, januari 2004, pag. 36 - 40.
Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131, 1070 BC Amsterdam
Tijdschrift van de vereniging van docenten in geschiedenis en staatsinrichting in Nederland (VGN).
* Nederlands Auschwitz Bulletin: herdenkingsnummer, januari 2004, pag. 36 - 40.
Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131, 1070 BC Amsterdam
In het rapport WOII-Heden in geschiedenismethodes zijn in hoofdstuk V aanbevelingen vermeld.
Deze aanbevelingen zijn gericht op auteurs, beeldredacteuren en vormgevers van leermiddelen. Maar ook uitgevers, docenten, leerlingen en beleidsmakers zoals de overheid mogen zich aangesproken voelen.
De Nederlandse overheid heeft er vanaf 1998 door middel van kerndoelen naar gestreefd - in mindere mate ook al vanaf 1993 met de eerste kerndoelenlijst - dat WOII-Heden in alle schoolmethodes behandeld wordt en dat leraren geacht worden het thema in de klas te behandelen. Met grote zorg constateren wij nu echter dat ongewijzigde uitvoering van de huidige plannen ten aanzien van vernieuwing basisvorming en tweede fase er toe zullen leiden dat WOII-Heden niet meer in alle schoolmethodes en klassen behandeld hoeft te worden. Ook dit jaar 2003 hebben weer velen in verband met de herdenking van 4 mei hun zorg uitgesproken over de gebrekkige kennis van jongeren en hun geringe betrokkenheid bij herdenken en vieren. Daarbij wordt vaak gewezen op de rol van het geschiedenisonderwijs.
Aandachtspunten bij de behandeling van WOII-Heden
Algemene aanbevelingen aan auteurs
1. Zorg ervoor dat in de beschrijvingen mensen uit minderheidsgroepen als individuen naar voren komen met persoonlijke levensstijlen en interesses.
2. Ga zorgvuldig om met het gebruik van woorden als 'joden', 'zigeuners', 'Duitsers' en vermijd generalisaties.
3. Besteed aandacht aan ontwikkelingen in de (voormalige) overzeese gebiedsdelen gedurende WOII
4. Zorg voor positieve beelden van minderheden.
5. Voorkom dat leerlingen door de tekst worden buitengesloten.
6. Let erop dat in de verhalen de leerlingen zich kunnen herkennen.
7. Vermijd waar mogelijk stereotypen, karikaturen en etnocentrisme.
8. Licht termen toe, bijvoorbeeld in een woorden- of begrippenlijst.
Specifieke aanbevelingen aan auteurs en docenten
1. Besteed aandacht aan culturele verschillen tussen mensen in Nederland, zowel in WOII als in het heden.
2. Besteed aandacht aan de betekenissen van 'ras', racisme, discriminatie, antisemitisme, stereotype, omissie, etc.
3. Plaats discriminerende citaten of beelden uit WOII altijd in de context.
4. Zoek naar aanknopingspunten in relatie tot a) grondrechten en b) minderheden in Nederland gedurende de Tweede Wereldoorlog en c) minderheden die nu in Nederland wonen.
5. Zorg ervoor dat het lesmateriaal leerlingen stimuleert teksten en beelden kritisch te bekijken en verschillende visies te onderzoeken.
6. Zorg er voor dat de opdrachten realistisch zijn en geen ruimte bieden voor angstaanjagende fantasie�n.
Aanbevelingen aan vormgevers en beeldredacteuren
Let op de samenhang en de functie bij de keuze van, citaten, illustraties, bijschriften bij illustraties en bronnen opdat er geen onbedoelde, discriminerende samenhang ontstaat.
Deze aanbevelingen zijn gericht op auteurs, beeldredacteuren en vormgevers van leermiddelen. Maar ook uitgevers, docenten, leerlingen en beleidsmakers zoals de overheid mogen zich aangesproken voelen.
De Nederlandse overheid heeft er vanaf 1998 door middel van kerndoelen naar gestreefd - in mindere mate ook al vanaf 1993 met de eerste kerndoelenlijst - dat WOII-Heden in alle schoolmethodes behandeld wordt en dat leraren geacht worden het thema in de klas te behandelen. Met grote zorg constateren wij nu echter dat ongewijzigde uitvoering van de huidige plannen ten aanzien van vernieuwing basisvorming en tweede fase er toe zullen leiden dat WOII-Heden niet meer in alle schoolmethodes en klassen behandeld hoeft te worden. Ook dit jaar 2003 hebben weer velen in verband met de herdenking van 4 mei hun zorg uitgesproken over de gebrekkige kennis van jongeren en hun geringe betrokkenheid bij herdenken en vieren. Daarbij wordt vaak gewezen op de rol van het geschiedenisonderwijs.
Aandachtspunten bij de behandeling van WOII-Heden
Aanbevelingen aan beleidsmakers
Wij adviseren de overheid dat zij zorg draagt voor en zich verantwoordelijk opstelt ten aanzien van
a) handhaving �n verdieping van de kerndoelen met betrekking tot WOII-Heden.
b) de relatie met herdenken en vieren van WOII
c) de relatie met de grondrechten en handhaving daarvan in het heden in het curriculum geschiedenis.
Algemene aanbevelingen aan auteurs
1. Zorg ervoor dat in de beschrijvingen mensen uit minderheidsgroepen als individuen naar voren komen met persoonlijke levensstijlen en interesses.
2. Ga zorgvuldig om met het gebruik van woorden als 'joden', 'zigeuners', 'Duitsers' en vermijd generalisaties.
3. Besteed aandacht aan ontwikkelingen in de (voormalige) overzeese gebiedsdelen gedurende WOII
4. Zorg voor positieve beelden van minderheden.
5. Voorkom dat leerlingen door de tekst worden buitengesloten.
6. Let erop dat in de verhalen de leerlingen zich kunnen herkennen.
7. Vermijd waar mogelijk stereotypen, karikaturen en etnocentrisme.
8. Licht termen toe, bijvoorbeeld in een woorden- of begrippenlijst.
Specifieke aanbevelingen aan auteurs en docenten
1. Besteed aandacht aan culturele verschillen tussen mensen in Nederland, zowel in WOII als in het heden.
2. Besteed aandacht aan de betekenissen van 'ras', racisme, discriminatie, antisemitisme, stereotype, omissie, etc.
3. Plaats discriminerende citaten of beelden uit WOII altijd in de context.
4. Zoek naar aanknopingspunten in relatie tot a) grondrechten en b) minderheden in Nederland gedurende de Tweede Wereldoorlog en c) minderheden die nu in Nederland wonen.
5. Zorg ervoor dat het lesmateriaal leerlingen stimuleert teksten en beelden kritisch te bekijken en verschillende visies te onderzoeken.
6. Zorg er voor dat de opdrachten realistisch zijn en geen ruimte bieden voor angstaanjagende fantasie�n.
Aanbevelingen aan vormgevers en beeldredacteuren
Let op de samenhang en de functie bij de keuze van, citaten, illustraties, bijschriften bij illustraties en bronnen opdat er geen onbedoelde, discriminerende samenhang ontstaat.
TIJD VOOR KWALITEIT Tweede Wereldoorlog tot Heden in geschiedenismethodes � EDUdesk/Parel januari 2004
Inhoudsopgave
I INTRODUCTIE
1.1 Inleiding
1.2 Aanleiding onderzoek
1.3 Uitvoering onderzoek
1.4 Opbrengst onderzoek
II HET ONDERZOEK
2.1 Herdenken en vieren
2.2 Onderzoeksvragen
2.3 Onderzoeksmethode
2.3.1 Grondrechten
2.3.2 Intercultureel gehalte leermiddelen
2.3.3 Vredeseducatie
2.4 Selectie leermiddelen
2.5 Samenvatting
III RESULTATEN ONDERZOEK
3.1 Grondrechten
3.2 Interculturele leermiddelen
3.3. Vredeseducatie
3.4 Didactiek
3.5 Nederlands-Indi�/Indonesi�, Suriname,
Nederlandse Antillen
3.6 Herdenken en vieren
IV DISCUSSIE
4.1 Vooraf
4.2 Taal
4.3 Tekst
4.4 Illustraties
4.5 Tenslotte
V AANBEVELINGEN
Bijlage 1 Gesprekspartners/Klankbordgroep
Bijlage 2 Kerndoelen
Bijlage 3 Geschiedenis methodes
Bijlage 4 Grondwet
Bijlage 5 Codeboek
Inhoudsopgave
I INTRODUCTIE
1.1 Inleiding
1.2 Aanleiding onderzoek
1.3 Uitvoering onderzoek
1.4 Opbrengst onderzoek
II HET ONDERZOEK
2.1 Herdenken en vieren
2.2 Onderzoeksvragen
2.3 Onderzoeksmethode
2.3.1 Grondrechten
2.3.2 Intercultureel gehalte leermiddelen
2.3.3 Vredeseducatie
2.4 Selectie leermiddelen
2.5 Samenvatting
III RESULTATEN ONDERZOEK
3.1 Grondrechten
3.2 Interculturele leermiddelen
3.3. Vredeseducatie
3.4 Didactiek
3.5 Nederlands-Indi�/Indonesi�, Suriname,
Nederlandse Antillen
3.6 Herdenken en vieren
IV DISCUSSIE
4.1 Vooraf
4.2 Taal
4.3 Tekst
4.4 Illustraties
4.5 Tenslotte
V AANBEVELINGEN
Bijlage 1 Gesprekspartners/Klankbordgroep
Bijlage 2 Kerndoelen
Bijlage 3 Geschiedenis methodes
Bijlage 4 Grondwet
Bijlage 5 Codeboek
Algemeen
Dit is een tussenrapportage van het project Tijd voor Kwaliteit. Het rapport betreft een onderzoek naar de representatie van de Tweede Wereldoorlog (WOII) in Nederland en de (voormalige) rijksdelen overzee in geschiedenismethodes die gebruikt worden in het reguliere onderwijs. In het volgende traject van dit onderzoek wordt additioneel lesmateriaal bekeken dat wordt gebruikt in projecten over WOII. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van een Adviescommissie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Directie verzetsdeelnemers, Vervolgden en Burger-oorlogs getroffenen. Hierna te noemen Adviescommissie Jeugdvoorlichting WOII-Heden.
Aanleiding onderzoek
Jongeren weten over het algemeen weinig van de Tweede Wereldoorlog. Ongeveer de helft van ondervraagde jongeren in een onderzoek van het bureau Interview NSS uit 2001 weet dat koningin Wilhelmina het Nederlandse staatshoofd was tijdens WOII. Ruim eenderde kruist het juiste antwoord aan bij een meerkeuzevraag over collaboratie tijdens WOII. 16% denkt dat het Duitse leger in 1939 Nederland binnenviel in plaats van Polen. Eenderde (34%) weet het juiste antwoord te geven omtrent de bedoeling van de Februaristaking; 66% geeft dus een fout antwoord! Op de vraag wat er tijdens de Kristallnacht is gebeurd, kiest 40% voor "De inval in Nederland", 36% voor "Werden joodse bezittingen vernield" en 17% voor "Kwamen de nazi's aan de macht in Duitsland." Ook schiet de kennis tekort van specifieke groepen minderheden die in de Tweede Wereldoorlog werden vervolgd in Nederland, in Nederlands-Indi� maar ook daarbuiten. Over vooroordelen, antisemitisme, racisme en discriminatie, concepten die een bepalende rol speelden in de achtergronden, oorzaken en gevolgen van de Tweede Wereldoorlog, is weinig bekend. Dit ondanks het feit dat het belangrijke elementen zijn in zowel de hedendaagse als toekomstige ontwikkelingen in de multiculturele samenleving. Op grond van deze gegevens is de vraag gerechtvaardigd welke betekenis het herdenken van WOII voor deze generatie jongeren heeft. Deze vraag geldt uiteraard ook voor het vieren van de bevrijding. Deelname van jongeren aan het herdenken van de oorlog en het vieren van de bevrijding, zoals op 4 en 5 mei jaarlijks gebeurt, is onder de noemer van Jeugdvoorlichting WOII-Heden, mede een verantwoordelijkheid van het Ministerie van VWS. Ook bijna 60 jaar na het einde van de oorlog vindt de Adviescommissie Jeugdvoorlichting WOII-Heden het belangrijk dat jongeren in de 21e eeuw de Tweede Wereldoorlog zinvol herdenken en de bevrijding vieren. Zingeving in dezen is een uitdaging omdat het vaak niet makkelijk is om aan te sluiten bij de gevoelens en belevingswereld van de hedendaagse jeugd. WOII is voor velen ver verwijderd van de dagelijkse realiteit; inmiddels een gebeurtenis uit de vorige eeuw. Ook de toegenomen diversiteit van de samenleving speelt een rol. Als ouders en grootouders de oorlog niet in Nederland of in Europa hebben meegemaakt, ontbreekt vaak het referentiekader voor WOII bij deze jongeren.
De multiculturele samenleving
De huidige multiculturele samenleving heeft een eeuwenoude geschiedenis, maar de basis voor vele kenmerken van nu zijn gelegd in de twintigste eeuw. Kennis over de achtergronden, oorzaken en gevolgen van WOII zijn dan ook voor onze huidige samenleving van groot belang. De periode 1940-1945 is nog steeds een belangrijk ijkpunt als het gaat om 'goed' en 'fout', 'goed' en 'het kwaad', een dilemma dat steeds weer in de belangstelling staat. De roep vanuit de politiek om te komen tot herijking van normen en waarden is daarvan een exponent.
Tijdpad
Het project Tijd voor Kwaliteit bestaat uit 4 fasen. Fase 1 en 2 lopen van begin 2002 tot en met maart 2003. Fase 3 en 4 beslaan de periode april 2003 tot en met december 2004.
Klankbordgroep
Tevens is een klankbordgroep geformeerd. Aan deze klankbordgroep nemen vertegenwoordigers van de volgende organisaties deel: Nationaal Comité 4 en 5 mei, stichting Herdenking 15 Augustus 1945, Centraal Joods Overleg, 1e en 2e graads opleidingen voor geschiedenisdocenten en de stichtingen Parel en EDUdesk.
Dit is een tussenrapportage van het project Tijd voor Kwaliteit. Het rapport betreft een onderzoek naar de representatie van de Tweede Wereldoorlog (WOII) in Nederland en de (voormalige) rijksdelen overzee in geschiedenismethodes die gebruikt worden in het reguliere onderwijs. In het volgende traject van dit onderzoek wordt additioneel lesmateriaal bekeken dat wordt gebruikt in projecten over WOII. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van een Adviescommissie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Directie verzetsdeelnemers, Vervolgden en Burger-oorlogs getroffenen. Hierna te noemen Adviescommissie Jeugdvoorlichting WOII-Heden.
Aanleiding onderzoek
Jongeren weten over het algemeen weinig van de Tweede Wereldoorlog. Ongeveer de helft van ondervraagde jongeren in een onderzoek van het bureau Interview NSS uit 2001 weet dat koningin Wilhelmina het Nederlandse staatshoofd was tijdens WOII. Ruim eenderde kruist het juiste antwoord aan bij een meerkeuzevraag over collaboratie tijdens WOII. 16% denkt dat het Duitse leger in 1939 Nederland binnenviel in plaats van Polen. Eenderde (34%) weet het juiste antwoord te geven omtrent de bedoeling van de Februaristaking; 66% geeft dus een fout antwoord! Op de vraag wat er tijdens de Kristallnacht is gebeurd, kiest 40% voor "De inval in Nederland", 36% voor "Werden joodse bezittingen vernield" en 17% voor "Kwamen de nazi's aan de macht in Duitsland." Ook schiet de kennis tekort van specifieke groepen minderheden die in de Tweede Wereldoorlog werden vervolgd in Nederland, in Nederlands-Indi� maar ook daarbuiten. Over vooroordelen, antisemitisme, racisme en discriminatie, concepten die een bepalende rol speelden in de achtergronden, oorzaken en gevolgen van de Tweede Wereldoorlog, is weinig bekend. Dit ondanks het feit dat het belangrijke elementen zijn in zowel de hedendaagse als toekomstige ontwikkelingen in de multiculturele samenleving. Op grond van deze gegevens is de vraag gerechtvaardigd welke betekenis het herdenken van WOII voor deze generatie jongeren heeft. Deze vraag geldt uiteraard ook voor het vieren van de bevrijding. Deelname van jongeren aan het herdenken van de oorlog en het vieren van de bevrijding, zoals op 4 en 5 mei jaarlijks gebeurt, is onder de noemer van Jeugdvoorlichting WOII-Heden, mede een verantwoordelijkheid van het Ministerie van VWS. Ook bijna 60 jaar na het einde van de oorlog vindt de Adviescommissie Jeugdvoorlichting WOII-Heden het belangrijk dat jongeren in de 21e eeuw de Tweede Wereldoorlog zinvol herdenken en de bevrijding vieren. Zingeving in dezen is een uitdaging omdat het vaak niet makkelijk is om aan te sluiten bij de gevoelens en belevingswereld van de hedendaagse jeugd. WOII is voor velen ver verwijderd van de dagelijkse realiteit; inmiddels een gebeurtenis uit de vorige eeuw. Ook de toegenomen diversiteit van de samenleving speelt een rol. Als ouders en grootouders de oorlog niet in Nederland of in Europa hebben meegemaakt, ontbreekt vaak het referentiekader voor WOII bij deze jongeren.
De multiculturele samenleving
De huidige multiculturele samenleving heeft een eeuwenoude geschiedenis, maar de basis voor vele kenmerken van nu zijn gelegd in de twintigste eeuw. Kennis over de achtergronden, oorzaken en gevolgen van WOII zijn dan ook voor onze huidige samenleving van groot belang. De periode 1940-1945 is nog steeds een belangrijk ijkpunt als het gaat om 'goed' en 'fout', 'goed' en 'het kwaad', een dilemma dat steeds weer in de belangstelling staat. De roep vanuit de politiek om te komen tot herijking van normen en waarden is daarvan een exponent.
Tijdpad
Het project Tijd voor Kwaliteit bestaat uit 4 fasen. Fase 1 en 2 lopen van begin 2002 tot en met maart 2003. Fase 3 en 4 beslaan de periode april 2003 tot en met december 2004.
Klankbordgroep
Tevens is een klankbordgroep geformeerd. Aan deze klankbordgroep nemen vertegenwoordigers van de volgende organisaties deel: Nationaal Comité 4 en 5 mei, stichting Herdenking 15 Augustus 1945, Centraal Joods Overleg, 1e en 2e graads opleidingen voor geschiedenisdocenten en de stichtingen Parel en EDUdesk.
Contactgegevens van Edudesk:
Stichting EDUdesk
Postbus 700
2100 AS Heemstede
www.edudesk.nl
info@edudesk.nl
Stichting EDUdesk
Postbus 700
2100 AS Heemstede
www.edudesk.nl
info@edudesk.nl